|
Mukhtar Auezov as a Jadidist Intellectual
KURMANGALİYEVA ERCİLASUN, Güljanat
JMTS 2022, 19(4):527-539; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.4.26
Published online: 9 January 2023
Article (PDF 277 KB)
ÖZET
Kazak edebiyatının zirvesi olarak kabul edilen Muhtar Avezov, sadece bir yazar değil, aynı zamanda mütefekkir, aydın, tercüman ve devlet adamıdır. Avezov’un eserleri günümüzde 116 dile çevrilmiştir, dolayısıyla ismi Kazak toplumuyla sınırlı kalmamış, dünyada da tanınmaktadır. Avezov’un yetişmesinde, hayatı ve eserlerinde, ceditçilik akımının ve ceditçiliğin Kazak tarihindeki devamı niteliğinde olan Alaş hareketinin rolü bulunmaktadır. Doğup büyüdüğü, eğitim aldığı ve çalıştığı ortamların da Avezov’un Avezov olmasında katkısı vardır. Muhtar Avezov, özellikle 1917’den itibaren Alaş hareketi ile iletişim içindedir.
Bu yazının temel odak noktalarını Muhtar Avezov’un ceditçi görüşleri oluşturmaktadır. Muhtar Avezov’un eserlerindeki ceditçiliğin temel ilkelerini ise, cehaletle savaş, eğitim, aydınlanma, ders kitaplarının hazırlanması, neşriyat hususu, kadın hakları, birlik beraberlik, medeni ve müreffeh bir topluma dönüşme ve millî kimliğin korunması meseleleri oluşturmaktadır. Muhtar Avezov’un toplumun sorunlarını kaleme aldığı, halkın derdine derman aradığı birçok eseri vardır. Bu yazıların birçoğunda toplum sorunları, eğitim, aydınlanma, millet sevgisi gibi kavramlarla birlikte işlenmektedir. Yazar makalelerinin sonunda genellikle çözüm yollarını ve görüşlerini belirtmektedir.
Sahip olduğu yenilikçi ve Alaşçı tutum, Muhtar Avezov’un kovuşturma ve soruşturmalara uğramasına, tutuklanmasına sebep olmuştur. Hatta bu süreç eserleri ve öğrencilerini de etkilemiştir. Başına gelen bu olumsuzluklara rağmen Muhtar Avezov yılmamış, halkına faydalı olmaya devam etmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Muhtar Avezov, Ceditçilik, Kazak edebiyatı, aydınlanma, modernleşme, Alaş
ABSTRACT
Mukhtar Auezov, who is accepted as the peak of the Kazakh literature, was a writer, thinker, intellectual, translator, politician and statesman. Auezov’s works have been translated into 116 languages; therefore, his name is known not only to the Kazakh society, but also to the world. Jadid reforms and Alash movement, which is the continuation of jadidism in the Kazakh history, played a significant role in Auezov’s upbringing, life, and his works. The environments, in which he was born, raised, educated and worked, have also contributed to his being as a famous personality. Mukhtar Avezov had been in close communication and interaction with the Alash movement, especially since 1917.
Mukhtar Auezov’s jadidist views constitute the main focus of this article. The main principles of Jadidism, such as the struggle with ignorance and illiteracy, consequently the issues related to education, enlightenment, preparation of textbooks, publication of periodicals, women’s rights, unity, transformation into a modern, civilized, and prosperous society as well as the preservation of the national identity, in Mukhtar Auezov’s works, are emphasized. Mukhtar Auezov has many works, where he wrote about the problems of the society and sought a solution for the nation’s problems. In many of these articles, such concepts as the socio-political, cultural and economic problems, education, enlightenment, and patriotism are handled together. The author generally deals with his opinions, also offers his solutions to the problems at the end of the articles.
Mukhtar Auezov’s reformative views and his close interaction with the Alash movement caused him to be prosecuted, investigated and arrested. In fact, this process affected his works and even his graduate student. Despite these difficulties, Mukhtar Auezov did not give up, and would continue to work for the sake of his country.
KEY WORDS
Mukhtar Auezov, Jadidism, Kazakh literature, enlightenment, modernization, Alash
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKKULI JÜSİP S.H., KURMANGALIYEVA ERCİLASUN G. (2020) Kazak Bozkırlarının Akademileri: Abay Kunanbay ve Alihan Bökeyhan, Türk Dünyasının Bilgesi Abay Kunanbayoğlu içinde (ed.: Nergis Biray vd.), ss. 219-228, Ankara: Bengü Yayınları.
AUEZOV M. (2014) Şığarmalarının elu tomdık tolık jinağı (Eserlerinin 50 Ciltlik Külliyatı), I. Cilt, 1917-1920, Haz.: M.O. Auezov Atındağı Adebiyet Jane Öner İnstitutı. Almatı: Dauir; Jibek Jolı.
AUEZOV M. (2014) Şığarmalarının elu tomdık tolık jinağı (Eserlerinin 50 Ciltlik Külliyatı), II. Cilt, 1921-1925, Haz.: M.O. Auezov Atındağı Adebiyet Jane Öner İnstitutı, Almatı: Dauir; Jibek Jolı.
ELEUKENOV, Ş. (2017) Auezov Jane Alaş (Avezov ve Alaş), Kazak Adebiyeti gazetesi, 29 Eylül. https://qazaqadebieti.kz/12092/uezov-zh-ne-alash (16.12.2022).
İSİMAKOVA, A. (2022) Alaş amanatın aktağan Auezov (Alaş Emanetini Yerine Getiren Avezov), Aiqyn gazetesi, 28 Eylül. https://aikyn.kz/219786/aygul-isimakova-alash-amanatyn-aktagan-euezov/ (16.12.2022)
JURTBAY, T. (2016) Kayım – Kıyamet (Kıyamet Kayım), Egemen Qazaqstan gazetesi, 07 Ocak. https://egemen.kz/article/93685-qayym-qiyamet (16.12.2022)
KARİMHAN Z., TOKTARBAY Y. (2021) Abay jane Alaş (Abay ve Alaş), Nur-Sultan: Alaş Orda.
KOYŞIBAYEV B. (2010) Kıyın kezenderge karamastan, Auezov özin de, halkın da biyikke köterdi (Zor dönemlere rağmen Avezov kendini de halkını da yüceltti), Anız Adam, Muhtar Avezov Özel Sayısı, 10, 35-37.
KURMANGALIYEVA ERCİLASUN, Güljanat. (2018) Sovyet Devrindeki Kazakistan’da Tarih Yazıcılığı: Mitler ve Gerçekler, Ankara: Gazi Kitabevi.
RAKIMKIZI R. (2010) Bala Muhtardan – dana Muhtarga deyin (Çocuk Muhtar’dan dâhi Muhtar’a kadar), Anız Adam, Muhtar Avezov Özel Sayısı, 10, 6-7.
TİLEŞOV E. (2022) Alaş tuvı astında (Alaş Bayrağı Altında), Almatı: Almatı-Bolaşak.
TİLEŞOV E., KAMZABEKULI D. (2014) Alaş kozğalısı (Alaş Hareketi), Almatı: Sardar.
TOGAN, Zeki Velidî. (1999) Hâtıralar. Ankara: TDV.
|
