|
The Press and the Discourse in the Reconstruction of Social Memory: The Case of Mukhtar Auezov
ERTÜRK ANIKLI, Şule
JMTS 2022, 19(4):540-558; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.4.27
Published online: 9 January 2023
Article (PDF 373 KB)
ÖZET
Sovyetler döneminde, Josef Stalin ile birlikte egemen olan totaliter güç, kendi çıkarları doğrultusunda, kendinden olmayanın millî hafızanın tahribatına yönelik farklı alanlarda farklı uygulamalar gerçekleştirmiştir. Buna paralel olarak bazı kritik kavramların içi boşaltılmış ve “ötekileştiren” anlamlar yüklenmiştir. Kazakistan’ın bağımsızlık sonrası ulus inşa süreci ise toplumsal belleğin yeniden inşa edildiği bir dönemdir. Bu süreçte, ideolojik değişimlerden etkilenen aydınlardan biri de Muhtar Avezov’dur. Kazak edebiyat ve kültür hayatının en önemli isimlerinden olan Avezov, Sovyetler döneminde siyasî/ideolojik baskıya, eserleri de çeşitli eleştirilere maruz kalmıştır. Bu çalışmada, Egemen Kazakstan, Jas Alaş ve Kazak Edebiyeti gibi köklü gazetelerin bağımsızlıktan sonraki metinlerinde Muhtar Avezov’un basına yansıyan yönü, nasıl yansıdığı onun hakkındaki haber metinlerinin söylem analizi yapılarak değerlendirilmiştir. Bağımsızlık sonrası değişen zihniyet bağlamında söylemin ideolojik işlevi de sorgulanmaya çalışılmıştır. Aynı zamanda toplumsal belleğin inşasında söylemlerin rolü ve basının bir araç olarak kullanılmasına dikkat çekmek amaçlanmaktadır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Toplumsal bellek, Basında Söylem ve İdeoloji, İdeolojik Söylem, Muhtar Avezov.
ABSTRACT
During the Soviet era, totalitarian power, which was dominant with J. Stalin, carried out different practices in different areas to destroy social memory in line with its interests. Parallel to this, some critical concepts were emptied, and " marginalizing" meanings were attributed. The nation-building process of Kazakhstan after independence was a period in which social memory was rebuilt. In this process, one of the intellectuals affected by ideological changes was Muhtar Auezov. Auezov, one of the most important names of Kazakh literary and cultural life, was exposed to pressure and various criticisms during the Soviet period. In this study, discourse analysis of news texts about Muhtar Auezov in the texts of Egemen Kazakstan, Zhas Alash and Kazak Adebiyeti was made. In the context of the changing mentality after independence, the discourse's ideological function was questioned. At the same time, it was aimed to draw attention to the role of discourses in the construction of social memory and the use of the press as a tool.
KEY WORDS
Collective memory, Discourse and Ideology in The Press, Ideological Discourse, Mukhtar Auezov.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ALTHUSSER, L. (2003) İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. İstanbul: İthaki Yayınları.
AHET, M. (29.09.2022). “Azaptı Jıldar Aqiqatı: Muhtar Ävezov Ajal Avızınan Qalay Aman Qaldı?”. Türkistan gazetesi.
AZİZ, A. (2019) Siyasal İletişim. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
ÄBJANOV, H. (30.10.2022) ”Ulttıq İdeya jäne Tarihiy Derekter”. Egemen Qazaqstan.
BAZAR, J. (18.10.2022) “Alaş Muratınıñ Ömür Şeñdigi”. Egemen Qazaqstan.
BİJANOV, A.S. (30.11.2018) “Mänğilik El ideyasının tarihi negizderi”, https://e-history.kz/kz/history-of-kazakhstan/show/8916/, erişim tarihi:29.11.2022.
BROOKS, J. (Tarihsiz)“Stalin’s Death in the Soviet Press”, The Center for History and New Media at George Mason University, https://chnm.gmu.edu/worldhistorysources/d/300/whm.html, erişim tarihi:25.11.2020.
ÇOBAN, B. (2014) “İktidar”ın Medya”sı”, Medya ve İktidar, Hegemonya, Statüko, Direniş, (Haz. E. Arsan, S. Çoban) Evrensel Kültür Kitaplığı, İstanbul, s. 27-52.
DANDAY, I. (1997) Muhtar Avezov, Talant pen Tağdır. Almatı: Mektep.
DOSJAN, D. (1997) “Muhtar Avezov Davası “Zindanlardaki Adam”. Bilig, 5/Bahar, 20-38.
DEVRAN, Y. (2010) Haber, Söylem, İdeoloji. İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
ELEVKENO, Ş. (29.09.2017) “Avezov jäne Alaş”. Qazaq Ädebiyeti.
ERCİLASUN, G. (2007) Stalin Döneminde Kazak Aydınlarının Tasviyesi. Stalin ve Türk Dünyası içinde (E.G. Naskali, L. Şahin), ss. 127-136, İstanbul.
Egemen Qazaqstan (09.08.2017) Muhtar Ävezovtiñ Belgisiz hatı”.
Egemen Qazaqstan (10.11.2017) “Ruhaniy Jangıru jäne Muhtar Ävezov”.
Egemen Qazaqstan (13.11.2017) “Muhtar Ävezovtiñ 120 Jıldıq Mereytoyına Oray Tuğan Oylar”.
Egemen Qazaqstan (29.09.2017) “Almatıda Muhtar Ävezov Turalı Halıqaralıq Simpozyum Ötti”.
Egemen Qazaqstan (14.03.2022) “Almatıda Alaş Ardaqtıları Ulıqtaldı”.
EYERMAN, R. (2020) Şimdiki Zamandaki Geçmiş: Kültür ve Hafızanın Aktramından. Kolektif Hafıza Kitabı içinde (Haz. Olick vd.), ss. 263-266, Ankara.
GABDULLİN, M. (1996) Qazaq Halqınıñ Avız Ädebiyeti. Almatı: Sanat.
GÜNDOĞDU, A., GÜLER, C. (2017) “Kazakistan’ın Bağımsızlığının Tanınma Süreci ve Türk Kamuoyundaki Yankıları”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 36-61, 75-94.
GÖKGÖZ, S.S. (2007) Sovyet Sonrası Rusya’sında “Millet” ve “Milletleştirme” Tartışmaları: Tataristan Örneği. Türkbilig, 2007/14, 116-130.
GÖMEÇ, S.Y. (2020) Sovyet Rusya Döneminde Kazakistan. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 124-245, 405-420.
ĞARIFOLLA, E. (22.07.2022) “Ultşıl”, Qazedebieti, https://qazaqadebieti.kz/12092/uezov-zh-ne-alash, erişim tarihi: 17.12.2022.
HAYİT, B. (2004) Türkistan Devletlerinin Millî Mücadele Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
JURTBAY, T. (18.07.2011) “Uranım Alaş”, https://abai.kz/post/9588, erişim tarihi: 23.12.2022.
KAFKASYALI, A. (2012) Bağımsızlıklarının 20. Yılında Kazakların İstiklal Mücadesi Tarihine Bir Bakış. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/1, 167-192.
KARA, A., KONAYEV, D. (2017) Son Dönemlerde Ortaya Çıkan Belgeler Işığında Doğumunun 120. Yılında Kazak Yazar ve Edebiyat Araştırmacısı Muhtar Avezov’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Tespitler. Türk Dünyası Araştırmaları, 2017, 117- 231, 59-66.
KENDİRBAİ, G. (1997) The National Liberation Movement of the Kazakh Intelligentsia at the Beginning of the 20 th Century. Central Asian Survey, 16 (4), 487-515.
KIDIRÄLİ, D. (25.07.2022) “Manas, Muhtar Hem Mädeniy Diplomatiya”. Egemen Qazaqstan.
KIRIMLI, M. (2014) Kazakistan’da Milliyetçilik. TürklerAnsiklopedisi c. 19 içinde (Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), ss.364-368, Ankara.
KINACI, C. (2017) Kazak Türkleri’nin Millî Hareketi Alaş Orda ve Adı Tarihten Silinmeye Çalışılan Alaşçı Kazak Aydını: Koşmuhambet (Koşke) Kemenderulı (1896-1937). Atsız Armağanı II içinde, (S.Y. Gömeç), ss. 290-390, Ankara.
KOROBKOVA, O.M. (2009) “Konsptı vlast’, Strah v Politiçeskom Diskorse Stalinskoy Epohı”, Politiçeskaya Kommunikatsiya, Ural’skiy Gosudarstvennıy Pedagogiçeskoy Universitet, Ekaterinburg.
KURMANGALİYEVA ERCİLASUN, G. (2019) Sovyet Devrindeki Kazakistan’da Tarih Yazıcılığı: Mitler ve Gerçekler. Ankara: Gazi Kitabevi.
QALİPJANOV, V. (29.09.2012) “Ävezov Älemi”. Egemen Qazaqstan.
QOYGELDİEV, M. (28.04.2020) “M. Ävezovtiñ ömir jolındagı Orınbor jäne Taşkent Kezeñderi”. Jas Alaş.
MAMUŞULI, A. (15.12.2011) “Jeltoqsan Ogığasında Aqparat Quraldarı Biyliktiñ Qaruwına Oynaldı” Azattıq Radiosı, https://www.azattyq.org/a/kazakhstan_almaty_december_1986_and_newspapers/24422680.html, erişim tarihi: 15.12.2020.
MARİNA, C.A. (1997) “Muhtar Avezov’un Siyasi Portresi”. Bilig Bilim ve Kültür Dergisi, 5, Bahar, 70-71.
Memleket basşınıñ Bolaşaqqa Bağdar: Ruhani Jañğıru Attı Maqalası (12.04.2017), Qazaqstan Respublikası Prezidentiniñ Resmi Saytı, https://www.akorda.kz/kz/events/akorda_news/press_conferences/memleket-basshysynyn-bolashakka-bagdar-ruhani-zhangyru-atty-makalasy, Erişim Tairihi: 24.12.2020.
MIRZAHMETULI, M. (23.08.2019) “Men Ölmekke Tağdır joq, ävel bastan…”. Egemen Qazaqstan.
MOLDAHANOV, Ä. (1997) Muhtar Ävezov Fol’klortanuwşı. Almatı: Ğılım.
MUSAYEVA, R. (2016) Kazakistan’daki Aydınlara Karşı Siyasi Baskılar 1940-1950. Sovyet Tarih Yazımı ve Kazakistan Tarihinin Meseleleri içinde (A. KARA, Z. YAMAN), ss. 135-140, İstanbul.
MUSATAYEV, S. (30.09.2021) “Ultşıldıq pen Otanşıldıq”. Egemen Qazaqstan.
MUQANĞALİYEV, E. (27.12.2022) “Ulttıq müdde men maqsat”. Egemen Qazaqstan.
NAZARBAYEV, N.A. (2003), Qasırlar Toğısında. Almatı: Atamura.
OLİCK. J. K., SEROUSSİ, V. V., LEVY, D. (Hazırlayanlar) (2020) Kolektif Hafıza Kitabı. Ankara: Dipnot Yayınları.
ORAZALİN, E.M. (20.11.2016) “Alaş İdeyası Ult Ruhınıñ Janġırvı” https://egemen.kz/article/108580-qazaqtynh-dgady, erişim tarihi:23.12.2022.
ORAZALİN, H, M. 2019, Ruhaniy Janġıruw, Alaş jäne Azattıq İdeyasınıñ sabaqtastıġı attı halıqaralıq ġılmiy-täjiribelik konferasntsiyanıñ materyaldar jınaġı, Nur-Sultan.
ÖZER, N. P. (2019) İdeoloji, İktidar, Medya, Söylem. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
PIRÄLİYEVA, G. (09.05.2022) “Muhtar Ävezovtiñ Şığarmaşılıg Ömirbayanı (1950-1961 jj.) Qojalar.Kz-Tarih, Tanım, Tağlım, https://kozhalar.kz/202210257-m-auezovting-shygharmashylyq-omirbayany-1950-1961zhzh, erişim tarihi: 18.12.2022.
SANCAR, M. (2021) Geçmişle Hesaplaşma. İstanbul: İletişim Yayınları.
SAPARMURATULI, M. (15.06.2022) “Ävezov Äleminiñ Äserleri”. Jas Alaş.
Sayasiy Tüsindirme Sözdik (2007) (Äşimbayev, M. Vd.) Almatı: Jüyeli Zertteüvler İnstitutı.
SEYİLOVA, A. (20.11.2016) “Qazaqtıñ jadı”. Egemen Qazaqstan.
SEYDİMBEK, A. (1997) Sömürgeciliğin Zor Silinen İzleri. Bilig Bilim ve Kültür Dergisi, 5 Bahar, 70-75.
ŞAPYAN, M. (07.09.2017) “Ävezov Abay Jolın Qanday Jazdı?... Ädebiet Portalı,https://adebiportal.kz/kz/news/view/auezov-abai-zolyn-qalai-zazdy_19268, erişim tarihi: 25.11.2022.
TEZİÇ, C. (2022) Sovyet Tarih Yazımında Gönüllü Katılım Olgusu ve Sovyet Halkının İnşası. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 19- 1, 91-120.
VAN DİJK, T. A. (1991) Media Contents the İnterdisciplinary Study of News as Discourse. A Handbook of Qualitative Methods in Mass Communication Research içinde (K. Bruhn-Jhensen & N. Jankowski), ss. 108-120, London: Routledge.
VAN DİJK, T.A. (2015) Critical Discourse Analysis. The Handbook of Discourse Analysis içinde (D. Tannen, H.E. Hamilton and D. Schiffrin), ss. 352-371, John Wiley & Sons.Inc. Published USA, UK.
SMITH, A. (2019) Ulusların Etnik Kökeni. Kolektif Hafıza Kitabı içinde (D.C. Levy, J. K. Olick, V.V. Seroussi), ss.205-2012, Ankara.
|
