|
Future Concerns in Mukhtar Auezov’s Stories and Novels
DUISEBAYEVA, Dinara
JMTS 2022, 19(4):607-639; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.4.31
Published online: 9 January 2023
Article (PDF 461 KB)
ÖZET
Muhtar Avezov, milletinin zorluk ve ihtiyaçlarını görebilmiş, millî değerleri koruyarak çağdaşlaşmanın gerekliliğini kavramış öncü şahsiyetlerdendir. O, dönemindeki, Batı Türkistan ve Anadolu Türklüğü aydınları gibi milleti için parlak bir gelecek istemiş ve bu uğurda çok çaba sarf etmiştir. Onun siyasî, edebî ve fikrî faaliyetleri bu çabanın somut göstergesidir. Yaşadığı dönemdeki gelişmelerin farkında olan Muhtar Avezov, Kazakların medenî milletler safında yer almalarını gönülden arzuladığı için, izlenecek yolu da göstermeye çalışmıştır. Kazakları çağın taleplerinin farkına varmaya, okumaya, bilim ve teknolojiye hâkim olmaya davet etmiştir. 1910-1920’li yıllarda yayımlanan makalelerinde tenkit ettiği sosyal meseleleri, 1920-1930’larda hikâyenin ifade imkânlarıyla dikkatlere sunmuştur. Muhtar Avezov’un hikâyelerinin büyük bir kısmı, 1920-1930’lu yıllarda yayımlanmıştır. Kendisini dünyaya tanıtan Abay Yolu romanını yazmaya ayırdığı 20 yılda tiyatro eserleri de kaleme almış, çok az sayıda hikâye örneği vermiştir. 1940-1950’li yıllarda Kazakların Sovyet dönemindeki hayatlarından kesitler sunan hikâyeler yazmıştır. Yazarlığının ilham kaynağı olan Abay Kunanbayulı’nın ilmî açıdan tanıtılması için başlattığı çalışmalarını da tüm engellere rağmen durdurmamıştır. Abay’la ilgili topladığı bilgi ve belgelerden hareketle yazdığı Abay Yolu romanı, Abay’ı, Kazak halkını ve Muhtar Avezov’u dünyaya tanıtmıştır. Abay Yolu, Muhtar Avezov’un milleti için duyduğu ve yüreğine bir yara olarak düşen gelecek endişesine bulduğu bir çaredir. O güne kadarki tüm gayretlerinin, tüm eserlerinin aka aka gelip döküldüğü bir vadidir. Istırapla yoğrulmuş sevginin dile dökülüşüdür.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kazak edebiyatı, Muhtar Avezov, hikâye, sosyal aksaklıklar, çağdaşlaşma, Abay Yolu romanı
ABSTRACT
Mukhtar Avezov is one of the pioneering figures who could see the difficulties and needs of his nation and understood the necessity of modernization by preserving national values. He, like the intellectuals of both West Turkestan and Anatolian Turks of his time, wanted a bright future for his nation and made great efforts for this cause. His political, literary and intellectual activities are concrete indicators of this effort. Mukhtar Avezov, who was aware of the developments in his time, tried to show the way to be followed, as he sincerely desired Kazakhs to take their place in the ranks of civilized nations. He invited Kazakhs to realize the demands of the age, to read, to master science and technology. The social issues that he criticized in his articles published in the 1910-1920s, he presented to the attention with the expressive possibilities of the story in the 1920-1930s. Most of Mukhtar Avezov’s stories were published in the 1920-1930s. For twenty years, he devoted himself to writing the novel The Way of Abay, which introduced him to the world, he also wrote theater works and gave very few examples of stories. In the 1940-1950s, he wrote stories about the life of Kazakhs in the Soviet period. Despite all the obstacles, he did not stop his work for the scientific promotion of Abay Kunanbayuly, who was the inspiration of his writing. The novel The Way of Abay, which he wrote based on the materials he collected about Abay, introduced Abay, the Kazakh people and also Mukhtar Avezov to the world. The Way of Abay is Mukhtar Avezov’s remedy for the fear of the future, which he felt for his nation and which fell as a wound in his heart. It is a valley where all his efforts, all his works up to that time flowed and poured. It is the outpouring of love mixed with anguish.
KEY WORDS
Kazakh literature, Mukhtar Avezov, story, social disruptions, modernization, Abay Road novel
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
Abay, Entsiklopediya. (1995) Almatı: Atamura.
AKİMOV, T. ve R. DOSIMBEKOVA (Haz.) (1984) Muhtar Omarhanulı Avezov, Kazak SSR Gılım Akademiyası, Kazak Galımdarının Bibliyografiyasına Materiyaldar. Bas redaktor: Z.A.Ahmetov, Kurastıruvşılar: T.Akimov, R.Dosımbekova v.d., Almatı: Gılım.
AKTAŞ, Ş. (1997) “Muhtar Avezov’da Millî Kimlik Arayışları”, Bilig, sayı 6, Yaz, 1997, 215-218.
ANASTASYEV N.(2006) Muhtar Avezov Tragediya Triumfatora. Jizn Zameçatelnıyh Lyudey, Moskva: Molodaya Gvardiya.
AVEZOV, M. (1967) 20 Tomdık Şıgarmalar Jıyangı. I Tom, Almatı: Jazuvşı.
AVEZOV, M. (1979-1980) 20 Tomdık Şıgarmalar Jiynagı, 1-20 tomdar, Almatı: Jazuvşı.
AVEZOV, M. (1997) Abay Yolu. 1 ve 2. Cilt, çeviren: Zeyneş İSMAİL-Ahmet GÜNGÖR, Ankara: Bilig Yayınları, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yardım Vakfı.
AVEZOV, M. (1997) Seçilmiş Hikâyeler. Aktaran: Ferhat TAMİR-Halil ARICAN, Ankara: TÜRKSOY Yayınları.
AVEZOV, M. (2002). Abay Jolı,1-4 kitap, Almatı: Jazuvşı.
AVEZOV, M. (2014) Şıgarmalarının Elüv Tomdık Tolık Jıynagı. 1-tom Makalalar, Piyesalar 1917-1920, Almatı: Davir, Jibek Jolı.
AVEZOV, M. (2014) Şıgarmalarının Elüv Tomdık Tolık Jıynagı. 2-tom Makalalar, Angimeler, Avdarmalar, Piyesalar 1921-1925, Almatı: Davir, Jibek Jolı.
AVEZOV, M.(2014) Şıgarmalarının Elüv Tomdık Tolık Jıynagı. 3-tom Makalalar, Angimeler, Audarmalar, Piyesalar 1921-1929, Almatı: Davir, Jibek Jolı.
AVEZOVA, L.M.(1977) M.O.Avezov Tvoçestvosında Kazakstan Tarihının Problemaları. Almatı: Mektep.
BERDİBAY, R. (1997) Tarihi Roman, Almatı: Sanat.
BORANBAYEVA, G. S.(2004) “SSCB Dönemi ve Bağımsızlık Sonrası Kazakistan Cumhuriyeti’nde Kazak Dilinin Genel Durumu.” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1. Ekim 2004, 20-41.
DEVLET, N. (1999) Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917). Genişletilmiş ve düzeltilmiş 2. baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
DUİSEBAYEVA, D. (2000) Maupassant Tarzı Hikâye ve Refik-Hâlid Karay-Muhtar Avezov-Sabahattin Âli’nin Hikâyeciliği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Tez Danışmanı: Prof.Dr. Şerif AKTAŞ, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DUİSEBAYEVA, D.(2008) Mehmet Âkif Ersoy’un “Safahat” ile Muhtar Avezov’un “Abay Yolu” Adlı Eserinin Tema Bakımından İncelenmesi. Yayımlanmamış doktora Tezi, Tez Danışmanı: Prof.Dr. Şerif AKTAŞ, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler.
DUİSEBAYEVA, D. (2018) “Abay: Adımı İnsan Koymuşlar Nasıl Cahil Olayım?” Bilim ve İnsan, Şahsiyetini İnşa Edenler, Editörler: Zeynep BAĞLAN ÖZER, Fatih YAPICI, Şekip AKTAY, Ankara: Gazi Kitabevi, 89-124.
ERCİLASUN, B. (1997) Yeni Türk Edebiyatı Üzerine İncelemeler - 1. Ankara. Akçağ Yayınları
İBRAYEV, Ş. (2001) “Muhtar Avezov”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, II Cilt, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 39-41.
İSİMAKOVA, A. (2017). “Muhtar Avezov,” Alaş Adebiyettanuvı, 369-416, Almatı: “Kazak” Entsiklopediyası.
KAMZABEKULI, D. (2002). Alaş jane Adebiyet. Astana: Foliant.
KARA, A. (2002). Türkistan Ateşi: Mustafa Çokay’ın Hayatı ve Mücadelesi. İstanbul: DA Yayıncılık.
KARATAEV, M. (1979). “Muhtar Omarhanulı Avezov”, Muhtar Avezov Jiyırma Tomdık şıgarmalar Jiynagı. 1-şi Tom, Angimeler, Almatı: Jazuvşı Baspası, 6-59.
KARATAYEV, M. (1985) “Muhtar Omarhanulı Avezov”, Muhtar Avezov Jıyırma Tomdık Şıgarmalar Jıynagı. 20-şı Tom, Almatı: Jazuvşı, 9-58.
Kazak Adebiyeti, Entsiklopediyalık Anıktamalık, A-Ya (2005). Almatı: Aruna Baspası.
Kazakstan Tarihı: Köne Zamannan Büginge Deyingi. Bes tomdık, 3.Tom, Almatı: Atamura Baspası, 2002.
KUNANBAYEV, A. (1954) Şıgarmalarının Tolık Jiynagı. 1-2 tom. Almatı: Kazak SSR, Gılım akademiyasının baspası.
KUNANBAYULI, A. (1993) Kara Söz. Poemalar. Kniga Slov. Poemıy. Almatı: El.
KUNANBAYULI, A. (1994) Şıgarmalar. Almatı: Mör Memlekettik Şağın Kasiporın.
M.O. Avezovtın Ömiri men Şıgarmaşılık Şejiresi-Letopis Jizni i Tvorchestva M.O.Avezova, Almatı, “Avezov Üyi” Gılımi-Medeni-Nauçno-Kulturnıy Tsentr “Dom Auezova”, Ortalığı, Gılım Baspası, 1997.
M.O. Avezov Şıgarmaşılıgı Boyınşa Bibliografiyalık Körsetkiş-Bibliyografiçeski Ukazatel po Tvoçestvu M.O.Auezova, Gılım Akademiyası, “Avezov Üyi” Gılımi-Medeni Ortalığı, Jibek Jolı, 2005.
MIRZAHMETULI, M. (1997). Avezov jane Abay. Almatı: Kazakstan.
NURPEYİSOV, K. (1995) Alaş hem Alaşorda. Almatı: Atatek.
ORALTAY, H. (1973) Alaş-Türkistan Türklerinin Millî İstiklâl Parolası. İstanbul: 1973 Büyük Türkeli Yayınları.
ÖNER, M. (1998) “Muhtar Evezov’un Jetim Hikayesinde Dil-Söz Dökümü Üzerine Yorumlar”, EÜ Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. IX. Cilt, İzmir, 1998, 27-80.
ÖNER, M. (2006) “XX.Yüzyıl Türkistan edebiyatının anıtı: Muhtar Evezov (1897-1961).” Bilig, 37, Bahar 2006, 175-188.
TANPINAR, A. H. (2013) On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. 21. baskı, yayına hazırlayan: Abdullah Uçman, İstanbul: Dergâh Yayınları.
TASMAGAMBETOV, İ ve JURTBAY, T. (2014) “Muhtar Omarhanulı Avezov (1897-1961: Ömiri men Şıgarmaşılık Jolı), Muhtar Avezov, Şığarmalarının Elüv Tomdık Tolık Cıynağı, 1-Tom, Makalalar-Piyesalar 1917-1920, Almatı: Gılım Baspası, 245-270.
TAYJANOV, A.T. (1997) Mirovozzrenie Muhtara Avezova. Almatı: Gılım, 1997.
TAYJANULI, A. (1998). Muhtar Avezov- Oyşıl, Galım, Ustaz. Almatı: Gılım.
TOGAN, Z.V. (1942-1947) Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. Cilt I, Batı ve Kuzey Türkistan, İstanbul: Arkadaş, İbrahim Horoz ve Güven Basımevleri.
TOTİN, B.K. (2013) Filosofiya, Tulgalar Beynesinde 2. Kostanay: Kaztipografya.
|
