|
Meaning World in Mukhtar Auezov’s Works
OTYZBAY, Zhazira
JMTS 2022, 19(4):654-667; DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.4.33
Published online: 9 January 2023
Article (PDF 365 KB)
ÖZET
Modern Kazak edebiyatının kurucularından biri olan Muhtar Avezov, aynı zamanda bilim insanı, aydın ve devlet adamı olarak Kazak toplumunun aydınlanmasına edebî ve bilimsel eserleriyle katkılar sunmuştur. Edebî eserleri, Kazakların geleneksel konar-göçer hayatından ve yerleşik hayata geçiş sürecindeki sosyal-ekonomik konulardan olması bakımından dikkate değerdir. Bu eserlerde eski Türklerin konar-göçer hayatlarındaki sosyal sorun, gelenekler, örf-adetler, hayvancılık, yönetim sistemi, yiyecek-içecek alışkanlıkları, zanaat, ağız edebiyatı örnekleri gibi birçok konuda bilgiler verilmesi bakımından da önemlidir. Avezov’un “Kökserek”, “Barımta”, Sahipsizin Günü”, “Abay Yolu” gibi edebî eserlerinde işlediği konulardan ve kullandığı söz ve sözdizimsel metaforlardan yola çıkarak ve 1917-1920 yılları arasında yazmış olduğu “Kazak’ın Farklı Karakteri”, “İnsanın Özü Kadın”, “Hangisini Kullanacağız?”, “Gençler Teşkilatlarına Açık Mektup” adlı makalelerinde ele alınan ana konulardaki anahtar kelimeleri tespit ederek Avezov’un edebî eserlerindeki anlam dünyasının “Kazakların etno-coğrafik kültürü” ve 1917-1920 yıllarında yazdığı makalelerinin anlam dünyası “Kazak ve disiplin” üzerine kurulu olduğunu söylemek mümkündür. “Kazakların etno-coğrafik kültürü” Kazakların tarihsel kimliğinin muhafaza edilmesinde önemli rol oynamakta ise “Kazak ve disiplin” fikri eğitim ve bilim yolunda ileri bir halk olarak Kazakların modern-kimliğinin oluşmasına yönelik anlam kazanmaktadır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER:
Muhtar Avezov, Kazak, Kazak edebiyatı, anlam, anlambilimi, metafor, kültür, kültürel dilbilimi, tarih, disiplin.
ABSTRACT
Mukhtar Auezov, one of the founders of modern Kazakh literature, as a scientist, intellectual and statesman, played a major role in the enlightenment of Kazakh society with his literary and scientific works. It is particularly noteworthy in terms of the fact that the social-economic issues in the transition process from the Kazakh traditional winter and summer alternately nomadic life to settled life are discussed in his literary works.These works are also important in terms of providing information on many topics such as social problems, traditions, customs, animal husbandry, public management system, food and drink habits, crafts, examples of oral literature in the nomadic life of the old Turks.
Starting from Auezov's literary works such as "Kokserek", "Barymta", "The Day of Defenseless", "The Path of Abay" and the words and syntactic metaphors he used, and by identifying the key words in the main topics covered in his articles “The Different Character of Kazakh”, “The Essence of Human is Woman”, “Which One Will We Use?”, “Open Letter to the Youth Organizations”, which he wrote between 1917-1920, it is possible to say that the world of meaning of Auezov's literary works is based on "the ethno-geographical culture of the Kazakhs" and the meaning world of his articles written in 1917-1920 is based on "Kazakh and discipline". "Ethno-geographical culture of Kazakhs" plays an important role in preserving the historical identity of Kazakhs, and the idea of "Kazakhs and discipline" acquires meaning for the formation of the modern identity of Kazakhs as an advanced people in the way of education and knowledge.
KEY WORDS: Mukhtar Auezov, Kazakh, Kazakh literatüre, meaning, semantics, metaphor, culture, cultural linguistics, history, discipline.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AKSAN, D. (1999) Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
ALİMCANOV, E. (2020) Üstadın Dönüşü (çev. Zhazira OTYZBAY). Ankara: Bengü Yayınları.
ARUTYUNOVA, N.D. (1990) Teoriya Metaforı. Moskva: Progress.
AVEZOV, M. (1990) Abay Yolu I (Haz. AKİMOV, T.). Almatı: Jazuşı.
AVEZOV, M. (1990) Abay Yolu II (Haz. AKİMOV, T.). Almatı: Jazuşı.
AVEZOV, M. (2014a) Adamnın Negizi Ayel. Muhtar Avezov Şığarmalarının Elu Tomdık Tolık Jinağı, I Tom, Makalalar, Pyesalar 1917-1920. Editör: U. KALİJANOV. Almatı: “Dauir” “Jiber Jolı”.
AVEZOV, M. (2014b) Kaysısın Koldanamız?, Muhtar Avezov Şığarmalarının Elu Tomdık Tolık Jinağı, I Tom, Makalalar, Pyesalar 1917-1920. Editör: U. KALİJANOV. Almatı: “Dauir” “Jiber Jolı”.
AVEZOV, M. (2014c) Jastar Uyımdarına Aşık Hat. Muhtar Avezov Şığarmalarının Elu Tomdık Tolık Jinağı, I Tom, Makalalar, Pyesalar 1917-1920. Editör: U. KALİJANOV. Almatı: “Dauir” “Jiber Jolı”.
AVEZOV, M., AYMAUITOV J. (2014) Kazaktın Özgeşe Minezderi, Muhtar Avezov Şığarmalarının Elu Tomdık Tolık Jinağı, I Tom, Makalalar, Pyesalar 1917-1920. Editör: U. KALİJANOV. Almatı: “Dauir” “Jiber Jolı”.
BARUTCU ÖZÖNDER, F. S. (1999) Türkler Ne Zaman Bir “Millet” İdi? I. Ortak Bir Köken Mitleri Vardı Bir “Dişi Kurt”tan Türemişlerdi. Kök Araştırmalar: Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalara Dergisi, Cilt: I, Sayı: 2, Güz, Ankara, 65-92.
BOAS, F. (2008) Dil ve Kültür. XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları, (Çev. M. RİFAT, S. RİFAT). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
ERDEM M. (2003) Türkmen Türkçesinde Metaforlar. Ankara: KÖKSAV Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Yayınları.
ERDEM M. (2009) Modern Oğuz Türkçesi Söz Varlığı. Ankara: Grafiker Yayınları.
HARRIS R., T, J. TAYLOR (2002) Dil Düşününde Dönüm Noktaları I Sokrates’ten Saussure’e Batı Geleneği. Çevirenler: Eser E. TAYLAN, Cem TAYLAN. Ankara: TDK Yayınları.
KAPLAN M. (1988) Kültür ve Dil. İstanbul: Dergah Yayınları.
KILIÇ, F. (2019) Kutadgu Bilig’de körse ve Delile Dayalılıkla İlgisi I. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 16, Sayı 3, Eylül 2019, 618-628.
KOTTAK, C. F. (2001) Antropoloji (Çeviren: ÖZBUDUN S. vd.). Ankara: Ütopya Yayınları.
LAKOFF, G., JOHNSON M. (1980) Metaphors We Live By. Chicago and London: The University of Chicago Press.
OTYZBAYEVA, Z. (2019) Türk Kavram Sisteminde Renkler. Ankara: SFN Yayıncılık.
OTYZBAYEVA, Z. (2006) Kazak Yazarı Dükenbay Dosjanov’un “İpek Yolu” Romanında Metaforlar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmayan Yüksek Lisans Tezi, Tez. Danışmanı: Prof. Dr. Melek Erdem, Ankara: Ulusal Tez Merkezi.
PALMER, G. B. (1996) Towards A Theory of Cultural Lingusitics. Austin University of Texas Press.
QUINN N., HOLLAND D., (1987) Culture and Cognition. Cultural Models in Language and Thought, Cambridge.
www.adebiportal.kz
|
