|
Contributions to Chuvash Researches in the 18th Century I: Ivan Ivanovich Lepehin's Records on Chuvash
ARIKAN, İbrahim
JMTS 2023, 20(1): 48-72; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.1.4
Published online: 3 July 2023
Article (PDF 475 KB)
ÖZET
Çağdaş Çuvaş araştırmaları tarihinin başlangıç dönemi elimizdeki verilere göre 18. yüzyıla dayanmaktadır. Çuvaş kültürü, dili, edebiyatı ve etnografyası ile ilk bilgileri elde ettiğimiz bu yüzyılda İ.İ. Lepehin ise özel bir yere sahiptir. İ.İ. Lepehin Orenburg Seferi esnasında tuttuğu günlüklerde Simbir ve Çeremşan Bölgesi Çuvaşlarını tanımış ve onların günlük yaşamları, kültürleri, etnografyaları ve dinî inançları hakkında kayıtlar tutmuş ve bir pagan dua metnini de derlemiştir. Bu makalede 18. yüzyılda Rusya Bilimler Akademisi tarafından gerçekleştirilen araştırma gezileri ve bu gezilerden birinde görev alan İ.İ. Lepehin’in Çuvaşların yaşamları, kültürleri, etnografyaları ve dinî inançları ile ilgili kayıtları incelenmiştir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Çuvaşlar, Çuvaş Türkleri, Çuvaş Türkçesi, İ.İ. Lepehin, Rusya Bilimler Akademisi, araştırma gezileri.
ABSTRACT
According to the data we have, the beginning of the history of contemporary Chuvash studies dates back to the 18th century. In this century, during which we obtained the first information about the Chuvash culture, language, literature and ethnography, İ.İ. Lepehin occupies a special place. I.I. Lepehin came to know the Chuvashs of Simbir and Cheremshan in the diaries he kept during the Orenburg Campaign and kept records of their daily lives, culture, ethnography and religious beliefs, and collected a pagan prayer text. This paper examines the research expeditions about the life, culture, ethnography and religious beliefs of the Chuvash people carried out by the Russian Academy of Sciences in the 18th century and the records of I.I. Lepehin, who took part in one of these expeditions.
KEY WORDS
Chuvash, Chuvash Turks, Chuvash Turkish, I.I. Lepehin, Russian Academy of Science, expeditions.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ANTONOV, A.V. (2009) “Etnografiçeskoye opisaniye çuvaşey v trudah inostrannıh puteşestvennikov XVI-XVIII vekov”, Vestnik Çelyabinskogo gosudarstvennogo universiteta. No: 16 S. 32, 123-127.
ARIK, Durmuş (2012) Hıristiyanlaştırılan Türkler Çuvaşlar, Ankara: Berikan yayınevi.
ARIKAN, İbrahim (2017) “Edward Tracy Turnerelli'nin Kazan Yılları ve Çuvaşlarla İlgili Kayıtları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 14, S. 4, 46-58.
AŞMARİN, N.İ. (1999-2000) Slovar’ çuvaşskogo yazıka 1-17, Çeboksarı.
BAYRAM, Bülent (2009) “Halk Kültüründen Modernizme Çuvaş Türklerinde Yupa”, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Dergisi, S. 270, 45-50.
DURMUŞ, Oğuzhan (2009) “Strahlenberg ve İlk Çuvaşça Kelime Listesi”, Gazi Türkiyat, C. 1, S. 5, 503-517.
DURMUŞ, Oğuzhan (2014) 18. Yüzyıl Çuvaşçasının Söz Varlığı. Edirne: Paradigma Akademi.
ERDAL, M. (1993), Die Sprache der wolgabolgarischen Inschriften. Wiesbaden: Harrasowitz Verlag.
FEDOTOV, M. R. (1996) Etimologiçeskiy slovar’ çuvaşskogo yazıka I-II, Çeboksarı: Çuvaşskiy gosudarstvennıy institut gumanitarnıh nauk.
GEORGİ, İ. G. (1799) Opisanie vseh obitayuşçih v Rossiyskom gosudarstve narodov. ih jiteyskih obryadov, obıknoveniy, odejd, jiliş, uprajneniy, zabav, veroispovedaniy i drugih dostopamyatnostey, I-IV, Sanktpeterburg: İmperatorskoy Akademii Nauk.
GEORGİ, J. G. (1776-1780) Beschreibung aller Nationen des Russischen Reichs, ihrer Lebensart, Religion, Gebräuche, Wohnungen, Kleidung und übrigen Merkwürdigkeiten, St. Petersburg.
GMELİN, I. G. (1751-1752) Reise durch Sibirien von dem Jahre 1733 bis 1743, I-IV, Göttingen.
GNUÇEVA, V.F. (1940) Materialı dlya istorii ekspeditsiy akademii nauk v XVIII i XIX vekah. Moskva: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
GÜZEL, S. (2021) “Çuvaşların Kökeni”. Kökler Yay Çeken Kavimlerin Şafağı Dil, Arkeoloji, Tarih, Antropoloji ve Etnografya Işığında Altay Halklarının Kökeni I. Cilt Dil ve Edebiyat (Hazırlayan Sergen Çirkin), İstanbul: Ötüken.
GÜZEL, Sinan (2015) “Bir Batılının Gözünden 18. Yüzyılda Çuvaşlar: Johann Gottlieb Georgi ve Çuvaşlara İlişkin Kayıtları”, Türkbilig, S. 29, 101-120.
HAKİMZYANOV, F. C. (1978) Yazık Epitafiy Voljskih Bulgar. Moskva: İzdatel'stvo "Nauka".
https://oreke.ru/evraziya/rossiya/reka-bolshoj-cheremshan
https://www.rusbibliophile.ru/bookprint/?book=Ivan_Ivanovich_Lepehin__Ris_
KURAT, Akdes N. (1972) IV - XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
LEPECHIN, Herrn Iwan (1774) Tagebuch der Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reiches: in den Jahren 1768 und 1769, Erster Theil, Altenburg: Richterischen Buchhandlung.
LEPECHIN, Herrn Iwan (1775) Tagebuch der Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reiches: im Jahr 1770, Zwenter Theil, Altenburg: Richterischen Buchhandlung.
LEPECHIN, Herrn Iwan (1783) Tagebuch der Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reiches: im Jahr 1771, Dritter Theil, Altenburg: Richterischen Buchhandlung.
LEPEHİN, İ. İ. (1771-1805) Dnevnıya zapiski puteşestvıya doktora i akademii nauk‘ ad‘yunkta ivana lepehina po raznım‘ provintsiyam‘ rossiyskago gosudarstva, I-IV, Sanktpeterburg: Akademii Nauk.
MİLLER, G. F. (1791) Opisanıye jivuşçih v‘ Kazanskoy gubernii yazıçeskih narodov, yako to çeremis‘, çuvaş‘ i votyakov‘, Sanktpeterburg: İmperatorskoy Akademii Nauk‘.
MÜLLER G. F. (1759)“Nachricht von dreyen im Gebiete der Stadt Casan wohnhaften heidnischen Völkern, den Tschremissen, Tschuwaschen und Wotiacken”, Sammlung Ruẞischer Geschichte. St. Petersburg,Bd. 3, Stck. 4.
NİKOL’SKİY, N.V. (1906) Narodnoe obrazovaniye u çuvaş – istoriçeskiy oçerk. Kazan: Tsentral’naya tipografiya.
NİKOL’SKİY, N.V. (1909) Konspekt po istorii hristianskago prosveşçeniya çuvaş. Kazan: Tsentral’naya tipografiya.
PALLAS P. S. (1787-1789). Sravnitel’nıye slovari vseh yazıkov‘ i nareçıy, sobrannıye desnitseyu vsevsoçayşey osobı , I-II, Sanktpeterburg: Tipografii şnora.
PETROV, N.P. (1978) Çăvaş literatura çĕlhin istoriyĕ. Şupaşkar: İ.N. Ul’yanov yaçĕpe hisepleneken çăvaş patşalăh universiteçĕ.
RÓNA-TAS, A. (1976) “A Volga Bulgarian Inscription From 1307”, Acta Orientalia Scientarium Hungaricae, C. 30, S. 2, 153-186.
SALMİN, A.K. (2018) “İ.İ. Lepёhin v priçeremşan’ye (analiz arhivnıh istochnikov)”, Vestnik Çuvaşskogo universiteta, No: 4, 134-142.
SAVEL’YEV, A.V. (2022) “K voprosu o çuvaşskih materialah F.İ. Stralenberga”, Oriental Studies, C. 15, S. 6, 1352-1372.
SERGEYEV, L.P. (2004) XVIII ĕmĕrti çăvaş ırulăhĕn palăkăsem. Şupaşkar: İ.Ya. Yakovlev yaçĕllĕ çăvaş patşalăh pedagogika universiteçĕ.
SKVORTSOV, M.İ. (2001) Hrestomatiya po kul’ture Çuvaşskogo kraya, Dorevolyutsionnıy period. Çeboksarı: Çuvaşskoe knijnoye izdatel’stvo.
Soçinenıya prinadlejaşçiya k‘ grammatike çuvaşskago yazıka (1769). Sankt Petersburg: İmperatorskaya Akademiya Nauk.
TEKİN, T. (1988), Volga Bulgar Kitâbeleri ve Volga Bulgarcası. Ankara: Türk Dil Kurumu.
YAGAFOVA, E. A. (2007) Çuvaşi Uralo-Povolj’ya: istoriya i traditsionnaya kul’tura etnoterritorial’nıh grupp (XVII – naçalo XX vv.), Çeboksarı: Çuvaşskiy gosudarstvennıy institut gumanitarnıh nauk.
YAZICI, Nesimi (1992) İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
YEGOROV, V.G. (1964) Etimologiçeskiy slovar’ çuvaşskogo yazıka, Çeboksarı: Çuvaşskoye knijnoye izdatel’stvo.
ZOLOTNİTSKİY, N.İ. (1875) Kornevoy Çuvaşsko-Russkiy Slovar’, sravnennıy‘ s‘ yazıkami i nareçiyami raznıh‘ narodov‘ tyurkskago, finskago i drugih‘ plemen‘, Kazan: İmperatorskago universiteta.
|
