|
Poetic development of lore literature in Uzbek poetry of XVIII-XIX centuries
MUXITDINOVA, Nazmiya Muslihiddinovna
JMTS 2023, 20(2): 205-228; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.2.13
Published online: 25 September 2023
Article (PDF 522 KB)
ÖZET
Bu makalede Özbek (arifan) tasavvuf edebiyatının poetik gelişimi Hokand edebî ortamının incelenmesi aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. 18. yüzyıl ile 19. yüzyılın ilk yarısının Hokand edebî ortamının temel özelliklerinden biri de orifon şiirinin varlığıdır. Bununla birlikte mistik ruh, genel olarak kurgunun önde gelen ideolojik yönlerinden birini teşkil etmekteydi. Tüm şairlerin eserlerinde tasavvufî düşünce açık bir şekilde tezahür etse de siyasî kısıtlamalar nedeniyle bundan bahsetmek mümkün olamamıştır. Günümüz edebiyat bilimi bu konuya kendi değerlendirmesini yapmalı, cevap vermeli ve dönemin yazarlarının edebi mirasını yeni bir bilimsel bakış açısıyla incelemelidir. İçinde bulunduğumuz asrın son çeyreğinde, bu konuda sadece birkaç bilimsel çalışma ortaya koyulabilmişti. Tasavvuf şiirinde edebî türlerin gelişimi açısından bakacak olursak, bu dönem şairleri için medhiye, naat, münâcât ve mev'ize konulu ârifane aşk şiirleri yazmak bir gelenek hâline gelmiştir. Bu olay, doğal ardıllık ve yenilik olgusu hakkında bilimsel bilgilere sahip olmayı mümkün kılmıştır. Sanat açısından bakıldığında, Hokand şairleri bu yöntemi kullanmada inanılmaz bir beceri göstermişlerdir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Tasavvuf, tarikat, insan ve dünya, aşk ve kamil insan, hamd, naat, dua, mev'ize, edebi miras
ABSTRACT
In this article, the poetic development of educational literature is carried out in the study of Khokand literary environment. One of the main features of the Khokand literary environment of the 18th century and the first half of the 19th century is the existence of educational poetry, and the educational spirit was one of the leading ideological directions of fiction literature. Although the mystical thought was clearly manifested in the works of all poets, it was not possible to talk about it due to political restrictions. Today's literary studies should give its assessment to this issue, respond and study the literary legacy of the authors of the time from a new scientific point of view. In the next two decades, only a few scientific studies were created in this regard. If we look at it from the point of view of the development of literary genres in educational poetry, it has become a tradition for the poets of this period to write wise love poems on the topics of madhiye/praise, na't//praise, munâjât/invocation and maw'iza/advise. This event made it possible to have scientific information about the phenomenon of natural succession and innovation. From the point of view of art, the poets of Khokand have shown amazing skill in using this method.
KEY WORDS
Sufism, tariqat, man and world, love and perfect man, praise, na't, prayer, maw'iza, literary succession
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
Alisher Navoiy (2011) MAT. X cildlik, I.cild. Taşkent: G. Gulom nomidagi NMIU.
Alisher Navoiy (1998) MAT. 20- tomlik III t. Garoyib us – sigar. Toshkent: “ Fan”.
Alisher Navoiy (2011) MAT. X cildlik, 2. cild. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi NMIU.
Alisher Navoiy (2011) MAT. X cildlik, 3. cild. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi NMIU.
Alisher Navoiy (2011) MAT. X cildlik, 4. cild. Toshkent: G‘.G‘ulom nomidagi NMIU.
AMİRİY (2017) Divan. 2 cildlik. (2. cild. Yayına hazırlayan Z. QOBİLOVA), Toshkent: Tamaddun.
CHETİNDOG, Yusuf ‘ (2011) Alisher Navoiy va Usmonli she’riyati. Toshkent: Muharrir.
ATTOR, Fariduddin (2013) Tazkiratul-avliyo. Toshkent.
FUZULİY, Muhammad (1968) Asarlar. (Yayına hazırlayan Xolid RASUL). Toshkent: Badiiy adabiyot nashriyoti.
G‘oziy. Divan. Inventar № 121, Sharqshunoslik instituti qo‘lyozmalar fondi.
HUDOYBERDİEV, A (1990) Jizn i tvorchetvo Xodja Nazara Xuvaydo. Diss. na sois. uch.step.kand.nauk. Tashkent.
HOJİAHMEDOV, A. (1999) Mumtoz badiiyat malohati. Toshkent: Sharq.
HUVAYDO (2009) Köngil dardi. (Yayına hazırlayan: S. GANİYEVA). Toshkent: MERIYUS.
Huvaydo Devoni. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi NMIU, 2006.
JUMAXO‘JA, N. (1999) Milliy mustaqillik mafkurasi va adabiy meros. Filol.fan.dokt. diss.
KOMİLOV, N. (2009) Tasavvuf. Toshkent: Movaraunnahr.
MAŞRAB, Boborahim(2004) Dilim daryoi nurdir. Toshkent: G‘. G‘ulom nomidagi nashr-matbaa ijodiy uyi.
MAŞRAB, Boborahim(1990) Mehribonim qaydasan. Toshkent: G‘. G‘ulom nomidagi nashr-matbaa ijodiy uyi.
MAŞRAB (1980) Divan. Toshkent: G‘. G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti.
NODİRA KOMİLA. 2-kitob. Muharrir: V. RAHMONOV; So‘z boshi muallifi: M. QODİROVA: O‘zbekiston Respublikasi FA, Alisher Navoiy nomidagi Davlat adabiyot muzeyi. Toshkent Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2004.
NODİRA (1963) Devon, O‘zbekcha va fors-tojik tilidagi g‘azallari (G‘ Nashrga tayyorlovchi M. QODİROVA). Toshkent: O‘z RFA nashriyoti.
NODİRA (2001) G‘azallar. Toshkent: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 2001.
NODİRA KOMİLA (2001) Devon. Toshkent: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 2001.
OLİM, Sultonmurod (1993). Majozdan maqsad – Haqiqat, O‘zAS, 10/ss.2.
O‘zbek adabiyoti tarixi. 5 tomlik, 3 tom. Toshkent, 1978.
QAYUMOV, A. (2010) Asarlar Qo‘qon adabiy muhiti. X jildlik. 7-jild. Toshkent: Mumtoz so‘z.
QAYUMOV, A. (1959) G‘oziy. Toshkent: Fan.
QODİROVA, M. (1970) Navoiy va Nâdire. Adabiy meros., 1-kitob. Toshkent «Fan».
SEDAİY,Mirhasan (2010) Divan. Nashrga tayyorlovchi MUHİTDİNOVA. Toshkent: Mumtoz so‘z.
SALOHİY, D. (2013) Bobur va Naqshbandiya. G‘G‘ O‘zbek tili va adabiyoti, №1, ss.53.
Sharqning etti yog‘dusi. Toshkent: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 1999.
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf (2014). Tasavvuf. Toshkent: Movaraunnahr.
UVAYSİY (1959). Divan. Toshkent: “Fan”.
.
|
