|
Lexical Collocations Related to Freedom in the Poems of Abdulhamid Sulaymanoglu Cholpan
ÖZ ÖZCAN, Aynur
JMTS, 2024, 21(4): 717-741; DOI: 10.58785/MTAD.21.2024.4.30
Published online: 3 February 2025
Article (PDF 342 KB)
ÖZET
Özbek Cedit edebiyatının önemli temsilcilerinden biri olan Çolpan, Özbek edebiyatını başka bir aşamaya taşımanın yanında Özbek edebî dilinin şekillenmesi ve gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Bunun yanında halkta vatan, millet, bağımsızlık kavramlarının derin anlam kazanmasında büyük rol oynamıştır. Bu çalışmada Özbek edebiyatında özgürlük şairi olarak tanınan Abdülhamid Sülaymanoğlı Çolpan’ın, bağımsızlık sonrası yayımlanan yaklaşık iki yüz elli şiiri temelinde özgürlük söz varlığının eşdizimlenmesi incelenmiştir. Birlikte görülen sözcükler arasında sözdizimsel ve anlambilimsel olarak kurulan ilişkiler ve işlevler toplamı olarak tanımlanan eşdizim çalışmaları, bir dilin sözcüklerin birlikte kullanılma imkânlarının ortaya çıkarılması açısından çok önemlidir. Çolpan’ın şiirlerinde özgürlük kavramının eş anlamlı sözcükleri olan erk, erkin(lik), hur, ozod ve hurriyat sözcükleri, eşdizimlilik özelliği bakımından değerlendirilmiştir. Çolpan’ın manzumelerinde erk, erkin(lik), ozod ve hur ve hurriyat sözcüklerinin, sıfat +ad kalıbında daha çok sözlüksel eşdizimlilik oluşturdukarı görülür. Bu sözcüklerden erkinlik, hem düğüm hem de eşdizimleyici olabilme özelliği yanında sıklığının fazla olması ile diğerlerinden ayrılır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Çolpan, özgürlük, erkinlik, eşdizimlilik, sıklık.
ABSTRACT
Çolpan, one of the important representatives of Uzbek Jadid literature, not only advanced Uzbek literature to a new stage but also made significant contributions to the formation and development of the Uzbek literary language. Additionally, he played a major role in deepening the understanding of the concepts of homeland, nation, and independence among the people. This study examines the collocation of the vocabulary of freedom based on approximately two hundred and fifty poems published after independence by Abdülhamid Sülaymanoğlu Çolpan, who is recognized as the poet of freedom in Uzbek literature. Collocation studies, defined as the totality of relationships and functions established syntactically and semantically among words that appear together, are very important in revealing the possibilities of word usage in a language. In Çolpan's poems, the synonyms of the concept of freedom, such as erk, erkin(lik), hur, ozod, and hurriyat, have been evaluated in terms of their collocational properties. It is observed that in Çolpan's verses, the words erk, erkin(lik), ozod, hur, and hurriyat predominantly create lexical collocations in the adjective + noun structure. Among these words, erkinlik stands out from the others due to its high frequency and its ability to function both as a node and a collocator.
KEY WORDS
Cholpan, freedom, erkinlik, collocation, frequency.
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
ABDULHAMİD CHO’LPON (1997) Go’zal Turkiston. (Yayına Hazırlayan: B. DO’STQORAEV),Taşkent: Ma’naviyat.
ABDULHAMİD CHO’LPON (2021) Binafsha. (Yayına Hazırlayan: Sirojiddin SAYİD), Taşkent: ADABİYOT.
AĞCA Mustafa (2018) “Tarihi Türk Dili Alanlarında Gülmek Fiili ve Eşdizimlileri”, Gülmek (Editör Emine GÜRSOY NASKALİ), Libra Yayıncılık, 277-317.
AĞCA Mustafa (2020) Eski Türkçe Metinlerde Sıfatların Eşdizimliliği, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
BENSON M. (1989) “The structure of the collocational dictionary”, International Journal of Lexicography, 2, 1-14.
CHO’LPON (1991) Yana Oldim Sozimni. (Yayına hazırlayan: N. KARİMOV, Ş. TURDİYEV), Taşkent: Gafur Gulom Adabiyot va San’at Nashriyoti.
CHO’LPON (1994) Asarlar I Jild. (Yayına hazırlayan: Z. ESHONOVA), Taşkent: Gafur Gulom Nomidagi Adabiyot va San’at Nashriyoti.
CHO’LPON (2007) Buloqlar quchog’ida. (Yayına hazırlayan: N. KARİMOV), Taşkent: Cho’lpon Nomidagi Nashriyot-Matbaa İjodiy Uyi.
DOĞAN, Nuh (2022) “Dîvânu Lugâti’t-Türk ve Eşdizimlilik”: Türkçenin İlk Eşdizim Sözlüğü, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi Aralık/December 2022), 689-713.
DOĞAN Nuh (2023) Türkçede Eş Dizimlilik Türkiye Türkçesinde Fiil Eş Dizimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
EKEN, Neticeyi Tayyibe (2016) “Eşdizimlerin Saptanmasında ve Betimlenmesine Yönelik Kuram ve Yaklaşımlar”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 13, Sayı 33, 28-47.
FIRTH J. (1957) Papers in Linguistic, London: Oxford University Press.
İÇEL H. (2019) “Çolpan’ın Şiirlerinde Özgürlük Özlemi ve Çolpan Yıldızı İmgesi”. Araka Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, Sayı 17, Cilt 7, 135-147.
KARİMOV Naim (2008) Yigirmanchi asr adabiyoti manzaraları 1. Kitob O’zbekiston: Taşkent.
QO’CHQORTAYEV İ., QOSIMOV B. (1993) Milliy uyg’onish. UNİVERSİTET: Taşkent.
QURANOV D. (2004) Cho’lpon nasri poetikası. ŞARK Naşriyot: Taşkent.
QURANOV D. (2022) Abdulhamid Cho’lpon. Yoshlar Nashriyot Uyi: Taşkent.
NESSELHAUF N. (2004) “What are collocations?” ( Ed.: D. ALLERTON, N. NESSELHAUF ve P. SKANDERA), Phraseological Units: Basic Concepts and Their Application. Basel: Schwabe. s. 1–21.
NESSELHAUF N. (2005) Collocations in Learner Corpus: studies in Corpus Linguistics, Amsterdam: John Benjamins.
ÖZKAN, B. (2007) Türkiye Türkçesinde Belirteçlerin Fiillerle Birliktelik Kullanımları ve Eşdizimliliği. Çukurova Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
PALMER, F. R. (2001) Semantik. (Çeviren: Ramazan ÖZTÜRK), Kitabiyat: Ankara.
PİLTEN Ş. (2008) “Eş Dizimlilik Özellikleri Bakımından Türk Dilinde Temiz Sözleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, 24-46.
ROUX J. P. (2011) Eski Türk Mitolojisi, Ankara: Bengisu.
SAY Gamze (2021) Nehcü’l-Ferâdîs’te Eşdizimlilik. Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi.
SINCLAIR J. (1966) “Beginning the study of lexis”, C. BAZEL al all (ed) In memory of J. Firth, London: Longman, 410-430.
SIEPMANN D. Colllocation, Colligation and Encoding Dictionaries Part I https://www.academia.edu/5246927/Collocation_Colligation_and_Encoding_Dictionaries_Part_I_Lexicological_Aspects 20.12.2024
SHAİMOV A., A. HALMANOV (2012) Milliy uyg’onish davri O’zbek Adabiyoti. Taşkent: Nizamiy Nomidegi Taşkent Devlet Pedagogika Universiteti.
SHARAFİDDİNOV Ozod (1991) “Cho’lpon tarjimai holiga dastlabki chizgilar”, Cho’lpon Yana Oldim Sozimni. (Yayına hazırlayan N. KARİMOV, Ş. TURDİYEV), Taşkent: Gafur Gulom Adabiyot va San’at Nashriyoti. 5-19.
SHARAFİDDİNOV O. (1993) İstiklol Fidoyilari. ŞARK Naşriyot: Taşkent.
SHAİPOV R. (2002) Turkiston Jadidchilik Harakati Tarixidan. OQİTUVCHİ: Taşkent.
UĞURLU Mustafa (2004) “Türk Lehçeleri Arasında Kelime Eş Değerliği”, Bilig, S. 29, 29-40.
|
