|
The Role of Sports Clubs in the National Struggle of the Turkish Cypriot Community
KAYADELEN, Faruk
JMTS, 2024, 21(4): 756-781; DOI: 10.58785/MTAD.21.2024.4.32
Published online: 3 February 2025
Article (PDF 438 KB)
ÖZET
Türk Dünyası içinde hâlen daha “Hürriyet ve İstiklal Mücadelesi” mücadelesi veren toplumlardan birisi de Kıbrıs Türk toplumudur. Bu mücadele Kıbrıs Meselesi bağlamında çözüme kavuşturulamamış uluslararası nitelikli, uzun soluklu bir varoluş ve Türk kimliğini koruma mücadelesi olarak değer kazanmıştır. Günümüzde ise “üç devlet, tek millet” şiarıyla tanınma yönünde mücadelesini sürdürmektedir. Kıbrıs Türk toplumunun Türk kimliğini koruma, varoluş ve bağımsızlık mücadelesinde teşkilatlanma safhası olan 1955-1963 yılları arasında, Türk Mukavemet Teşkilatı ve öncesi oluşturulan öz savunma teşkillerinin oluşumunda Türk spor kulüpleri önemli rol oynamıştır. Sporun tarihsel arka planına bakıldığında spor ve milliyetçilik olgusunun birlikte değer kazandığı, ulus devlet kuruluş süreçlerini etkilediği görülmektedir. 1955’ten sonra EOKA silahlı tedhiş hareketinin gelişmeye başlaması ile alevlenen siyasal ve toplumsal ortamda, spora ve spor kulüplerine yüklenen misyon, kulüplerin etkinlikleri, sosyo-kültürel yaşama etkileri açıkça görülmektedir. Çalışmanın özünü, arşiv kaynakları ve telif eserlerinden istifade edilmekle beraber, dönemin bizzat yaşayan kahramanları ve tanıklarından hâlen hayatta olanları ile yapılan sözlü tarih çalışması oluşturmaktadır.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kıbrıs, Kıbrıs Meselesi, Kıbrıs Türk Toplumu, Millî Mücadele, Türk Mukavemet Teşkilatı, Kıbrıs Türk Spor Kulüpleri
ABSTRACT
One of the societies in the Turkish World that is still fighting for the "Struggle for Freedom and Independence" is the Turkish Cypriot community. This struggle has gained value as an international, long-term struggle to exist and preserve the Turkish identity, which has not been resolved in the context of the Cyprus Issue. Today, it continues its struggle to be recognized with the slogan "three states, one nation". Between 1955 and 1963, which was the organizational phase of the Turkish Cypriot community in the struggle for preservation of Turkish identity, existence and independence, Turkish sports clubs played an important role in the formation of the Turkish Resistance Organization and the self-defense organizations established before. When we look at the historical background of sports, it is seen that the concepts of sports and nationalism gain value together and affect the nation-state establishment processes. In the political and social environment that flared up with the development of the EOKA armed terror movement after 1955, the mission assigned to sports and sports clubs, the activities of the clubs, and their effects on socio-cultural life are clearly seen. The essence of the study consists of an oral history study conducted with the living heroes and witnesses of the period, as well as using archive sources and copyrighted works.
KEY WORDS
Cyprus, Cyprus Issue, Turkish Cypriot Community, National Struggle, Turkish Resistance Organization, Turkish Cypriot Sports Clubs
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
Arşiv Belgeleri / Archive Documents
FCO, 141-3283-93, Extract From Commissioner Nicosia Report For June, June 8, 1953.
FCO, 141-3283-02, 01, SB/5143/2, 2149, May 21, 1953.
Süreli Yayınlar
NERİMAN Cahit (15 Temmuz 1994) “Bir Hayata On Hayatı Sığdıran Bir Limasollu Ziya Rızkı”, Lefkoşa: Ortam gazetesi.
SAYIL, Altay (29 Temmuz 1997) “Volkan Teşkilatının Kuruluşu”, Halkın Sesi gazetesi. Lefkoşa: Halkın Sesi Matbaası.
Kitap, Makale / Books and Articles
ADIYEKE, Ayşe Nükhet (2005) “Geçmişten Bugüne ‘Kıbrıs Sorunu’ ve Türkiye”, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri I. Ankara: ATASE Yayınları Genelkurmay Basım Evi, 37-67.
AKCAN, Erol (2015) İttihat ve Terakki Fırkası’nın Paramiliter Gençlik Kuruluşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV/A-2-2,1, Dizi-Sayı 26.
AKGÜN, Sibel (2009) Türk Mukavemet Teşkilatı. Ankara: Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
ALASYA, H. Fikret (1988) Tarihte Kıbrıs. Lefkoşa. Kıbrıs Türk Kültür Derneği Yayınları, Ulus Ofset Tesisleri.
ATEŞ YAMAK, Sanem (2012) Asker Evlatlar Yetiştirmek. İstanbul: İletişim Yayınları Sena Ofset, bs.1.
BALYEMEZ, Mehmet (2022) “Kıbrıs Türklerinin İlk Siyasi Gençlik Örgütlenmesi: Lefkoşa Türk Milli Gençlik Birliği-1953 (İngiliz Belgeleri Işığında)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Ankara: Bahar 2022, S 105, 230-239.
BAŞKAYA, Yılmaz (2016) TMT ve Kıbrıs Türkü. Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları, Okman Printing, bs.1.
BEDEVİ, Vergi H. (1962) “Tarih Öncesi Devirlerinde Kıbrıs’la Anadolu Arasındaki Münasebetler”, Kıbrıs’ın Tarih Boyunca Anadolu İle İlgisi. Lefkoşa: Kıbrıs Türk Maarif Yayını: 2 Halkın Sesi Ltd. Matbaası, 5-11.
BELLOS, Alex (2003) Futebol Brezilya Tarzı Yaşam. çev. Çiğdem ÖZÜER. İstanbul: Literatür Yayınları:101 Mart Matbaacılık, bs.1.
BERKSEL, Ersan (2020) Sevapları ve Günahları ile TMT. Lefkoşa: Işık Kitabevi, Mavi Basım Yayın Ltd., bs.2.
BOZKURT, İsmail (2015) Kıbrıs Türk Halkı’nın Siyaset Kurumu Üzerine Deneme. Lefkoşa: Zeytin Yayınları.
ÇAVDAR, Tevfik (ty.) “Cumhuriyet Döneminde Gençlik”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, C 3, 802-810.
DOĞANER, Yasemin (2012) “İki Savaş Arası Dönemde Avrupa’da Gençlerin ve Kadınların Siyasi Terbiyesi ve Teşkilatlanmaları: Avusturya Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Isparta: S 26, 45-56.
DOĞANER, Yasemin (2015) “İki Savaş Arası Dönemde Balkanlarda Gençlik Teşkilatları-Macaristan ve Yugoslavya Örneği”, Yedinci Uluslararası Atatürk Kongresi, Üsküp-Manastır, Makedonya, 17-22 Kasım 2011, Bildiriler Kitabı. haz. Orhan NEÇARE, Ankara: ATAM Yayınları, C II, 1427-1434.
ERDEMLİ Atilla (1990) “Hümanizma Olarak Spor”, Spor Bilimleri I. Ulusal Sempozyumu, 15-16 Mart 1990, Bildiriler Kitabı. Ankara: Spor Toto Teşkilat Müdürlüğü.
ERDOĞDU, M. Akif (1993) “Kıbrıs’ın Türkler Tarafından Fethi ve İlk İskân Teşebbüsü”, Kıbrıs’ın Dünü-Bugünü Uluslararası Sempozyumu, Gazimağusa, 28 Ekim-2 Kasım 1991, Bildiriler Kitabı. Ankara: KKTC Doğu Akdeniz Üniversitesi ve T.C. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlükleri Yayınları Nu: 8, Yükseköğretim Kurulu Basımevi, bs.1, 45-56.
FİŞEK, Kurthan (1985) 100 Soruda Türkiye’de Spor Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi, Gül Matbaası, bs.1.
HARMAN, Doğan (1985) Bağımsızlık Kavgamız ve Mandacılar. Ankara: Güney Ajans.
HATAY, Yücel (2003) Dünden Bugüne Sporumuz 1 (1942-1955). Lefkoşa: Mavi Basın Yayın.
HORAK, Roman, Wolfgang REITER, Tanıl BORA (2014) Futbol ve Kültürü. İstanbul: İletişim Yayınları Sena Ofset, bs.7.
KARASÜLEYMANOĞLU, Aydın (1989) Yeni Boyutlarıyla Spor. Ankara: Engin Yayınları, bs.2.
KAYADELEN, Faruk (2022) Kıbrıs Türk Mücadele Tarihinde Spor Kulüpleri. Ankara: Doktora Tezi Hacettepe Üniversitesi.
KESER, Ulvi (2007) Kıbrıs’ta Yeraltı Faaliyetleri ve Türk Mukavemet Teşkilatı. İstanbul: IQ Yayınları.
KESER, Ulvi (2013) Dünden Bugüne Kıbrıs (1913-2013). Ankara: Berikan Yayınevi.
KESER, Ulvi (2015) Kıbrıs’ta Çanakkale Savaş Esirleri 1916-1923. Girne: Okman Printing Ltd.
KÜÇÜK, Fazıl (21 Şubat 1958) “Çetinkaya-DTB Maçı” Halkın Sesi gazetesi. Lefkoşa: Halkın Sesi Matbaası. akt. Yücel Hatay (2004) Dünden Bugüne Sporumuz 2 (1956-1974). Lefkoşa: Mavi Basın Yayın.
NESİM, Ali (1999) Kıbrıs Türk Gençlik Hareketi. Lefkoşa: Ada-M Basın Yayın Ltd., bs.1.
ONURKAN SAMANİ, Meltem (2007) Kıbrıs’ta Bir Sömürge Kurumu: Kavanin Meclisi (1882-1931). Ankara: Doktora Tezi Hacettepe Üniversitesi.
ÖZTOPRAK, İzzet (1999) “Kıbrıs’ta 1931 İsyanı ve Yankıları” BELLETEN, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi C LXII, S 233-235, 207-232.
SADRAZAM, Halil (2013) Tarihsel Süreçte Kıbrıs’ın Jeopolitik Önemi İlk Silah Sesleri. Lefkoşa: Söylem Yayınları, C 1, bs.1.
SAN, Haluk (1999) Türk Spor Tarihinde Atatürk. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları Nu.110 bs.2, Gökkuşağı Matbaacılık.
SARIALP, Ruhi (1990) “Spor-Kültür-Felsefe İlişkileri; Anadolu’muzda Antik Sportif Mekânlar ve Bir Hipotez”, Spor Bilimleri I. Ulusal Sempozyumu, 15-16 Mart 1990, Bildiriler Kitabı. Ankara: Spor Toto Teşkilat Müdürlüğü, 1-11.
SARINAY, Yusuf (1993) Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1912-1931). Ankara: Doktora Tezi Hacettepe Üniversitesi.
SERTER, Vehbi Zeki (1971) Kıbrıs Tarihi. Lefkoşa: Türk Sen Offset Tesisleri.
ŞAHİNGÖZ, Mehmet, Önal, Tekin (2019) “Türk Ocaklarının Spora Bakışı ve Faaliyetleri”, III. Uluslararası Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları Sempozyumu, Bişkek, 22-23 Kasım 2018, Bildiriler Kitabı. ed. Cengiz BUYAR, Mehmet TÜRKMEN, Nurdin USEEV, Bişkek-Kırgızistan, 541-549.
TOPAL, Hasan (2015) “Kıbrıs Türk Çiftçiler Birliği Çatısı Altında Spor Kulüplerinin Milli Mücadeledeki Yerleri”, Kıbrıs Türkünde Demokratik Kültür ve Kıbrıs Demokrasi Tarihi, 2. Uluslararası Lefke Avrupa Üniversitesi (LAÜ) Tarih Kongresi, Lefke, 27-30 Nisan 2015, Bildiriler Kitabı. Lefkoşa: LAÜ Yayınları, Okman Printing Ltd., bs.1, 315-327.
TOPRAK, Zafer (1985) “II. Meşrutiyet Döneminde Paramiliter Gençlik Örgütleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: İletişim Yayınları, C 2, 531-536.
TORUN, Şükrü (1956) Türkiye, İngiltere ve Yunanistan arasında Kıbrıs’ın Politik Durumu. İstanbul: Paris Üniversitesi Hukuk Fakültesi Basılmış Doktora Tezi, Gazeteciler Matbaası.
TUNALI, Tözün (haz.) (ty) “KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Raif Denktaş’ın Mesajı”, KKTC Gençlik ve Spor Bakanlığı Bülteni. Lefkoşa: Halkın Sesi Matbaası, S 1.
UĞUR, Uğurtay (2016) “Fernand Braudel ve Akdeniz”, Casus Belli; Kıbrıs. Lefkoşa: Kıbrıs-Akdeniz Araştırma Merkezi Yayını Nu. 2, Lefkoşa, 2016, 179-197.
WAHL, Alfred (2015) Ayaktopu Futbolun Öyküsü. Cem İLERİ (çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları-2175 Üç-Er Ofset, YKY’de bs.1.
YILDIZ, Osman, Güven ARIKLI (ed.) (2007) Dr. Fazıl Küçük Makaleler (1942-1981). Lefkoşa: Ajans Yay Ltd.
YOLAK Seyit (1989) 1571’den Günümüze Kıbrıs Türk Yönetimleri. Lefkoşa: K.K.T.C. Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayınları Zafer Ofset bs. 1.
ZİA, Nasim (1975) Kıbrıs’ın İngiltere’ye Geçişi ve Adada Kurulan İngiliz İdaresi. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayın Nu. 44, Ayyıldız Matbaası.
Sözlü Tarih Çalışması / Oral History Works
Derviş EROĞLU ile gerçekleştirilen görüşme, 25 Ekim 2021.
Dinçer Hasan RAİF ile gerçekleştirilen görüşme, 01 Kasım 2021.
Enver EMİN ile gerçekleştirilen görüşme, 29 Kasım 2021.
Fikret KÜRŞAT ile gerçekleştirilen görüşme, 10 Kasım 2021.
Günay CAYMAZ ile gerçekleştirilen görüşme, 09 Kasım 2021.
Halil İNÖNÜ ile gerçekleştirilen görüşme, 26 Kasım 2021.
İsmail BOZKURT ile gerçekleştirilen görüşme, 01 Kasım 2021.
Peker TURGUD ile gerçekleştirilen görüşme, 18 Kasım 2021.
Sonal ÖZGÜRGÜN ile gerçekleştirilen görüşme, 16 Kasım 2021.
Veli Hakkı TAŞKIRAN ile gerçekleştirilen görüşme, 23 Kasım 2021.
Yılmaz BORA ile gerçekleştirilen görüşme, 27 Ekim 2021.
İnternet Kaynakları / Internet resours
BELGE, Necmi (28 Mart 2015) “KOP’tan kopuşumuzun hikâyesi”, Lefkoşa: Yenidüzen gazetesi. http://www.yeniduzen.com/koptan-kopusumuzun-hikayesi-6114yy.htm, (12 Mayıs 2020).
HİDAYETTİN, Ertanç (19 Şubat 2010) “Fanatizm”, Kıbrıs Postası. https://www.kibrispostasi.com/c1-KIBRIS_ POSTASI_GAZETESI/j112/a7332-fanatizm, (23 Nisan 2020).
http://www.ktff.org/KTFF/Baskanlar (16 Şubat 2022).
Kıbrıs Manşet (21 Mart 2014). https://www.kibrismanset.com/guncel/kibris-tmt-mucahitler-dernegi-baskani-boradan-aciklama-h59605.html, (18 Nisan 2020).
KOÇAK, Kıvanç (14 Ekim 2015) “Milliyetçiliğin Bir Av Sahası: Futbol”. https://kafcamus.blogspot.com/ 2015/10/, (18 Nisan 2020).
“Kulüp Tarihi”, https://ksk.org.tr/kulup/kulup-tarihi, (06.03.2022).
“Kulüp Tarihi”, https://altay.org.tr/ tarihce/, (25.12.2023).
“Siyasetin futbolu” (31 Temmuz 2020) Giynik gazetesi. https://www.giynikgazetesi.com/siyasetin-futbolu/, (02 Mayıs 2021).
|
