|
Proto-Turkish Verbs of Speaking II: The Old Oguz té- Verb
GÜNGÖR, Selim
JMTS 2023, 20(1): 124-164; DOI: 10.58785/MTAD.20.2023.1.8
Published online: 3 July 2023
Article (PDF 5,9 MB)
ÖZET
Söyleme fiilleri adı altında yer alan kategoride birden çok eylem, söyleme olayının farklı yönlerine odaklanabilir. Kategorinin her bir üyesi eylemin oluşumunu farklı yönlerden sahneleştirir. Aynı bir kategoride yer alan kategori üyelerinin kendi içlerindeki ilişkisi, fiilin sözlüksel davranışını belirler. Aynı kategorinin üyelerini diğer söyleme fiilleriyle birlikte ele alarak karşılaştırmak sözcük anlamının ve sözcüğün kategorideki yerinin belirlenmesinde yardımcı olacaktır. Bu yazının temel noktası, Oguz dalının erken dönem yazıtlarında tanıklanan té- fiilinin incelenmesidir. Bu inceleme ile, söyleme çerçevesinde yer alan té- fiilinin kategoriyi yansıtan yanları gösterilmeye çalışılacaktır. Bunun için, bütünceden elde edilen tanıklıklardaki söyleme fiillerinden té- eyleminin, Fillmore’un semantik çerçevesi anlayışına bağlı bir incelemesi yapılmıştır. Bu inceleme sonucunda té- fiilinin doğrudan aktarım, dolaylı aktarım ve kanıtsallık ilişkisi, eylem içi ilişkiler çerçevesinde gelişen bir sahneye odaklandığı görülmüştür.
ANAHTAR SÖZCÜKLER
Söyleme fiilleri, Eski Türkçe - Oguz dalı, Çerçeve Semantiği, Kategori, té- ‘demek, söylemek’
ABSTRACT
In the category under the name of speaking verbs, a lot of verbs can focus on different scenes of the event/act. Each member of the category stages the realization of the action from different aspects. The interrelationship of the category members in the same category determines the lexical behavior of the verb. Comparing the members of the same category with other saying verbs will help in determining the meaning of the word and the place of the word in the category. The focus of this article is the examination of the verb té- ‘tell, say’ witnessed in the early inscriptions of the Oguz branch. With this examination, it will be tried to show the aspects of the verb té- reflecting the category within the frame of speaking. For this, a semantic analysis of the verbs of speaking té- with the examples obtained from the corpus are analyzed according to the Fillmore’s Frame Semantics. As a result of this examination, it has been seen that the verb té- focuses on the relationship between direct quotation, indirect quotation and evidentiality, and internal-verb relations.
KEY WORDS
Verbs of Speaking, The Old Turkish - Oguz branch, Frame Semantics, Category, té- ‘to tell, to say’
KAYNAKLAR / BIBLIOGRAPHY
AUSTIN, J. L., (2006) Söylemek ve Yapmak. (çev. R. Levent AYSEVER, aslı How to Do Things with Words), İstanbul, Metis yayınları
AYDIN E. (2008) Tonyukuk Yazıtının 6. Satırında Bir Düzeltme Denemesi: Böŋüser mi Böŋreser mi?. Dil Araştırmaları Dergisi, Sayı 2/Bahar, 79-86.
AYDIN E. (2018) Orhon Yazıtları. İstanbul, Bilge Kültür Sanat.
BARUTCU ÖZÖNDER F. S. (2002) “Türk Dilinin Tarihî Dönemleri Üzerine Birkaç Söz”. Türkbilig, Sayı 3, 203-210.
BAZIN L. (2011) Eski Türk Dünyasında Kronoloji Yöntemleri. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. (çev. Vedat KÖKEN)
BERTA Á. (2010) Sözlerimi iyi dinleyin… Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının Karşılaştırmalı Yayını. (çev. Emine YILMAZ), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
CLAUSON G. (1957) “The Ongin Inscription”. Journal of Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. 3/4, 177-192.
CLAUSON G. (1972) An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford, Clarendon Press.
ERDAL M. (2004) A Grammar of Old Turkic. Leiden; Boston; Köln; Brill
ERDAL M. (2011) “Ongin Yazıtı”. (çev. Semih Tezcan), III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu 26-29 Mayıs 2010 Bildiriler Kitabı içinde (Editör: Ülkü ÇELİK ŞAVK), Ankara 2. cilt, 363-372.
GÜNGÖR S. (2021) Çuvaş Türkçesinde Söyleme Fiilleri. A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, YL tezi.
GÜNGÖR S. (2022) “Proto-Türkçe Söyleme Fiilleri”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt: 19 , Sayı: 3 (Eylül 2022), 409-427. DOI: 10.1501/MTAD.19.2022.3.19
JOHANSON L. (2000) “Turkic Indirectives”. Evidentials: Turkic, Iranian and Neighbouring Languages içinde (Editör: Bo Utas), Berlin, Mouton de Gruyter, 61-88.
KORMUŞİN İ. V. (1997) Tyurkskie yeniseyskie Epitafii: Tekstı i İssledovaniya (тюркские енисейские эпитафии: Тексты и исследования). Moskva, Navka.
KORMUŞİN İ. V. (2008) Tyurkskie Yeniseyskie Epitafii: Grammatika Tekstologiya (тюркские енисейские эпитафии: Грамматика Текстология). Moskva, Navka.
LIGHT N. (2006) “An 8th Century Turkic Narrative: Pragmatics, Reported Speech and Managing Information”. Turkic Languages Vol. 10 (2), 155-186.
ORKUN H. N. (2011) Eski Türk Yazıtları. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. (Birleştirilmiş Baskı)
RYBATZKI V. (1997) Die Toŋuquq-Inschrift. Szeged, University of Szeged.
ŞİRİN H. (2016) Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
TEKİN T. (1994) Tunyukuk Yazıtı. Ankara, Türk Dilleri Araştırma Dizisi: 5.
TEKİN T. (2013) “The Tariat (Terkhin) Inscriptions”. Makalaler 2, (Haz. Emine YILMAZ ve Nurettin DEMİR), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 127-156.
TEKİN T. (2014) Orhon Yazıtları. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
TUGUŞEVA L. Y. (2008) Tyurkskie Runiçeskie Pis‛mennıe Pamyatniki iz Mongolii. İzdatel‛stvo ‘İNSAN’.
VASİLYEV D. D. (1983) Korpus Tyurkskix Runiçeskix Pamyatnikov Basseyna Yeniseya (Корпус тюркских рунических памятников бассейна енисея). Leningrad, Nauka.
YILDIZ H. (2013) “Sıska ve Semiz Boğa Uzakta Ne Yapıyordu?”. Türk Dilleri Araştırmaları, Cilt 23. Sayı 2, 113-134.
|
